آیا اقتصاد ایران آماده حذف صفر است؟
پس از سالها بحث و بررسی، طرح حذف چهار صفر از پول ملی ایران به مرحله اجرا نزدیک شده است. بر اساس اعلام بانک مرکزی و گزارش رسانههای رسمی، از این پس «تومان» واحد پول جدید کشور خواهد بود و هر تومان معادل ده هزار ریال فعلی است. اجرای این طرح که با هدف سادهسازی […]
ایده حذف صفر از پول ملی نخستینبار در دهه ۱۳۷۰ در بانک مرکزی ایران مطرح شد. در آن زمان، تورم بالا و افت ارزش ریال باعث شد اسکناسهای با رقمهای سنگین در گردش قرار گیرند. اما طرح هر بار به دلایل مختلفی مانند بیثباتی اقتصادی و هزینه سنگین اجرا، به تعویق افتاد.
اکنون پس از سالها، طبق اعلام رسمی بانک مرکزی و مصوبه مجلس، قرار است چهار صفر از ریال حذف و واحد پول جدید کشور «تومان» معرفی شود. در طرح جدید، هر تومان برابر با ۱۰٬۰۰۰ ریال قدیم است و واحد فرعی آن «قران» نام گرفته؛ قرانی که یادآور پول ملی ایران در دوره قاجار است. اسکناسها و سکههای جدید نیز به تدریج جایگزین اسکناسهای فعلی خواهند شد.
فرآیند اجرایی شامل چند مرحله خواهد بود:
طراحی و چاپ اسکناس و سکههای جدید
بهروزرسانی نرمافزارهای بانکی و سامانههای پرداخت
دوره همزمانی گردش پول قدیم و جدید (احتمالاً دو تا سه سال)
آموزش و اطلاعرسانی گسترده برای جلوگیری از سردرگمی مردم
تجربه کشورهای دیگر؛ درسهایی از ترکیه تا زیمبابوه
اجرای چنین طرحی در دنیا بیسابقه نیست. بیش از ۵۰ کشور در دهههای اخیر صفرهایی را از پول ملی خود حذف کردهاند. اما نتیجه در همه جا یکسان نبوده است.
ترکیه؛ موفقیت در سایه اصلاحات واقعی
ترکیه در سال ۲۰۰۵ شش صفر از لیر حذف کرد و «لیر جدید» را معرفی نمود. این اقدام همراه با اصلاحات ساختاری، کنترل تورم و ثبات سیاسی انجام شد. نتیجه آن بود که لیر جدید اعتبار بینالمللی پیدا کرد و اقتصاد ترکیه در دهه بعد رشد قابل توجهی داشت. حذف صفر در ترکیه بیشتر «آخرین گام یک مسیر اصلاحی» بود، نه آغاز آن.
لهستان؛ سادهسازی پول پس از تورم
در سال ۱۹۹۵، لهستان با حذف چهار صفر از زلوتی، توانست پول ملی خود را تثبیت کند. این کشور همزمان سیاستهای ضدتورمی و مالی منضبطی را به اجرا گذاشت که به موفقیت طرح کمک کرد.
زیمبابوه و ونزوئلا؛ شکست در سایه تورم افسارگسیخته
در مقابل، زیمبابوه و ونزوئلا مثالهایی از شکست این سیاست هستند. زیمبابوه طی چند سال چندینبار صفرهایش را حذف کرد، اما به دلیل تورم چند هزار درصدی و سیاستهای نادرست پولی، صفرها دوباره برگشتند. در ونزوئلا نیز حذف صفر بدون کنترل تورم، فقط باعث سردرگمی مردم شد.
موافقان چه میگویند؟
حذف صفر از پول ملی، در نگاه اول اقدامی فنی به نظر میرسد اما پیامدهای روانی و اجرایی گستردهای دارد. کارشناسان اقتصادی طرفدار این طرح، به چند مزیت اصلی اشاره میکنند:
کاهش پیچیدگی عددی و تسهیل مبادلات
با حذف صفر، قیمتها کوچکتر میشوند و محاسبات سادهتر خواهد بود. به گفته مسئولان بانک مرکزی، این امر در امور حسابداری، نرمافزارهای مالی، معاملات نقدی و حتی روان مردم تأثیر مثبت دارد.
کاهش هزینه چاپ اسکناس
در حال حاضر، حجم بالای اسکناسهای درشت و فرسوده هزینه زیادی به کشور تحمیل میکند. با واحد پول جدید، نیاز به چاپ اسکناسهای با رقم بالا کاهش مییابد و عمر اسکناسها بیشتر میشود.
بازسازی اعتماد و اثر روانی مثبت
یکی از اهداف اعلامشده، «تقویت اعتماد عمومی به پول ملی» است. وقتی عدد تورم یا قیمت کالاها کوچکتر به نظر برسد، مردم حس ثبات بیشتری پیدا میکنند. از دید برخی اقتصاددانان، این حس روانی میتواند در کاهش انتظارات تورمی نقش داشته باشد.
هماهنگی با استانداردهای بینالمللی
ارقام بسیار بزرگ ریالی در محاسبات تجاری بینالمللی مشکلآفرین است. با تبدیل ریال به تومان، نمایش نرخ ارز و حسابهای خارجی سادهتر و حرفهایتر میشود.
اما مخالفان چه میگویند؟
مخالفان این طرح معتقدند حذف صفر در ذات خود اثر اقتصادی واقعی ندارد و اگر با اصلاحات ساختاری همراه نباشد، تنها ظاهر مسئله را تغییر میدهد. مهمترین نقدها از این منظر مطرح میشود:
هزینه اجرایی بالا
چاپ اسکناس و سکه جدید، بهروزرسانی نرمافزارها، اصلاح فاکتورها، تابلوهای قیمت، قراردادها و آموزش عمومی هزینه هنگفتی دارد. برخی برآوردها حاکی است اجرای کامل طرح ممکن است هزاران میلیارد تومان هزینه در بر داشته باشد.
تورم ساختاری حل نمیشود
به باور اقتصاددانان منتقد، حذف صفر بدون کنترل نقدینگی و تورم، مانند «پاک کردن صورت مسئله» است. در صورتی که دولت همچنان با کسری بودجه و رشد بالای نقدینگی مواجه باشد، اعداد کوچک دوباره بزرگ خواهند شد و صفرها بازمیگردند.
خطر سوءاستفاده و سردرگمی مردم
در دوره گذار، احتمال دارد برخی فروشندگان قیمتها را به نفع خود گرد کنند یا از ناآگاهی مردم سوءاستفاده شود. همچنین تفاوت بین «تومان قدیم» و «تومان جدید» در ذهن مردم ممکن است تا مدتی موجب اشتباه و بیاعتمادی گردد. با وجود تصویب طرح، پرسش اصلی همچنان باقی است: آیا اقتصاد ایران شرایط اجرای موفق این اصلاح پولی را دارد؟
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که برای موفقیت طرح، پیششرطهایی ضروری است:
کنترل پایدار تورم زیر ۱۰ درصد
کاهش کسری بودجه و انضباط مالی دولت
ثبات بازار ارز
اصلاح نظام بانکی و جلوگیری از خلق پول بیضابطه
هماهنگی دستگاههای اجرایی و اطلاعرسانی شفاف
به گفته یکی از مدیران سابق بانک مرکزی، اگر این الزامات رعایت نشود، حذف صفر میتواند «تنها چهرهای آرایششده از اقتصادی بیمار» ارائه کند.
اثرات احتمالی کوتاهمدت و بلندمدت
در کوتاهمدت، اجرای طرح احتمالاً اثر روانی مثبتی خواهد داشت. مبادلات روزمره آسانتر میشود، قیمتها کوچکتر به نظر میرسند و احساس نظم پولی در جامعه تقویت میشود. اما در بلندمدت، موفقیت آن به کنترل واقعی تورم بستگی دارد.
اگر دولت بتواند رشد نقدینگی را مهار کند و درآمدهای پایدار جایگزین منابع ناپایدار بودجه شوند، حذف صفر میتواند بخشی از یک بسته اصلاح اقتصادی مؤثر باشد. در غیر این صورت، این اقدام تنها تغییر ظاهری خواهد بود و مشکلات اصلی اقتصاد پابرجا میمانند.
یکی از کلیدیترین عناصر موفقیت این طرح، آموزش و اقناع افکار عمومی است. دولت باید شفاف و دقیق اطلاعرسانی کند که از چه تاریخی واحد جدید رسمی میشود، چگونه قیمتها تبدیل خواهند شد و حقوق و قراردادها چه تغییری میکنند.
اگر این شفافسازی بهدرستی انجام نشود، بیاعتمادی عمومی میتواند اثر روانی مثبت طرح را خنثی کند.
حذف چهار صفر از ریال ایران، بدون تردید یکی از بزرگترین اصلاحات پولی کشور در دهههای اخیر است. این اقدام میتواند نظم عددی و ظاهری به اقتصاد ببخشد و گامی به سوی سادهسازی ساختار مالی کشور باشد. اما کارشناسان هشدار میدهند که حذف صفر بهتنهایی معجزه نمیکند. اگر دولت کنترل تورم، انضباط مالی، اصلاح بانکها و شفافیت اقتصادی را دنبال نکند، صفرها بازمیگردند — حتی اگر موقتاً از اسکناس حذف شده باشند.
در نهایت، سرنوشت این طرح به همان جایی برمیگردد که همیشه نقطه ضعف اقتصاد ایران بوده است: انضباط مالی، کنترل نقدینگی و اعتماد عمومی. اگر این سه ضلع تقویت شوند، تومانی که از دل ریال زاده میشود شاید بتواند نماد ثبات و شروعی تازه برای پول ملی ایران باشد.
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0