آیا یلدا و چهارشنبه‌سوری حذف شدنی هستند؟!

روز گذشته خبری مبنی بر تغییر دو نام «چهارشنبه سوری» و «شب یلدا» در تقویم رسمی کشور توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی، خوانندگان و شنوندگان این خبر را به هم ریخت. چراکه این دو تنها دو واژه نیستند که بشود به راحتی حذف شان کرد: این دو واژه ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و سنتی و آیینی‌‌اند و طبیعی‌ست که بسیاری نتوانند به راحتی با تغییر آن کنار بیایند.

واکنش‌ها که به این موضوع زیاد شد برخی خبرگزاری‌ها حتی آن‌ها که به دولت نزدیک هستند اینگونه تیتر زدند که آیا شب یلدا و چهارشنبه سوری تغییر می‌کنند و نوعی ابهام را وارد ماجرا کردند.

به هر حال، در کنار واکنش‌هایی که از سوی کارشناسان، اهالی رسانه و فعالان آیینی و سنتی و میراث فرهنگی دیده و منتشر شد و ما هم به اهم آن اشاره می‌کنیم، اشاره به دو نکته ضروریست و البته پیش از آن باید گفت که «شب یلدا» به «روز ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان» و «چهارشنبه سوری» به «روز تکریم همسایگان» تغییر نام پیدا می‌کند! در این میان باید گفت که فرهنگ مهمان‌نوازی از چند سال گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده بود و از سوی دیگر این دو آیین باستانی ایرانی یکی در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رسیده و دیگری در فهرست موقت یونسکو برای ثبت در همین فهرست قرار دارد! و آیا با تغییر نام‌ها تغییری هم در وضعیت ثبت آن‌ها رخ می‌دهد یا خیر؟

نهم آذر سال گذشته پرونده «شب یلدا» در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو به ثبت رسید پرونده‌ای که با پیچیدگی‌هایی از نظر نوع پرونده ثبت انفرادی یا مشترک با دیگر کشورها سرانجام در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به عنوان نوزدهمین عنصر فرهنگی ایران در فهرست میراث ناملموس به صورت مشترک با کشور افغانستان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

یک فعال میراث فرهنگی با این مقدمه ادامه داده است که «اما درست یک ماه قبل شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه‌ای که عنوان تعیین مناسبت‌های جدید برای درج در متن و ضمیمه تقویم رسمی کشور در سال ۱۴۰۳ را با خود یدک می‌کشد، هشت مناسبت را برای ثبت در متن تقویم رسمی کشور تصویب کرد و ۱۵ آبان ابلاغ شده است. اما در این میان دو آیین باستانی ایرانی که یکی سال گذشته در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رسیده و دیگری در فهرست موقت یونسکو برای ثبت در همین فهرست قرار دارد تغییر نام داده‌اند تا از سال آینده نام این آیین‌ها در تقویم رسمی کشور تغییر کند.»

سمیه ایمانیان توضیح داده که «سی‌ام آذر، که بین ایرانیان و حتی در ایران فرهنگی به نام شب یلدا یا شب چله شناخته می‌شود با نام «روز ترویج فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان» معرفی شده و سه‌شنبه آخر سال که بین مردم کشورمان و از دوره‌های کهن با نام «چهارشنبه سوری» شناخته می‌شود، قرار است با عنوان «روز تکریم همسایگان» در تقویم رسمی کشور ثبت شوند. آن هم در شرایطی که فرهنگ مهمانی و پیوند با خویشان با عنوان بهتری از بین ایرانیان قدیم یعنی «فرهنگ مهمان نوازی از چند سال گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و حتی بحث‌ها برای قرار دادن آن در فهرست موقت یونسکو نیز وجود دارد. مناسبتی که می‌تواند به واسطه دید و بازدیدهای نوروزی یکی از نخستین روزهای فروردین را در تقویم رسمی کشور به نام خود ثبت کند و نه این که با گرفتن نام یک آیین باستانی ، دیگر قرار باشد شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را به نام خود بزند!»

ایمانیان ادامه داده: «رونوشت این مصوبه که امضای رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی را نیز پای خود دارد علاوه بر مجلس شورای اسلامی به ۱۳ اداره کل معاونت یا دبیرخانه دیگر فرستاده شده است. مراکزی که هیچ کدام هیچ ربطی به وزارتخانه میراث فرهنگی ندارند و به همین دلیل مشخص نیست این طرح قبل از تصویب به متولیان میراث فرهنگی اعلام شده یا اصلا تایید آنها را دارد یا خیر؟»

این فعال میراث فرهنگی از سوی دیگر به این نکته اشاره می‌کند که در صورتی که این اتفاق صددرصد رخ دهد و نام این دو آیین باستانی ایرانیان از تقویم رسمی کشور هم خارج شود خروج نام ایران از پرونده ثبتی «شب یلدا» توسط یونسکو مطرح می‌شود؟

اما مناسبت شب یلدا انتظار تولد خورشید در نخستین روز زمستان است. یلدا با میلاد نسبت دارد. مرا‌د این بوده که به تولد خورشید دل ببندند و از زمستان نهراسند. بحث فرهنگ مهمانی نبوده. همچنین اکنون بر همگان روشن است که مناسبت‌های کریسمس و اول ژانویه و تولد مسیح قطعا از روی یلدای ما برداشته شده است. این یعنی شب یلدا عمری بیش از مسیحیت دارد چه برسد از عمر نواصولگرایانی که می‌خواهند فلک را سقف بشکافند و طرحی نو دراندازند!

این‌ها بخش‌هایی از صحبت‌های یک روزنامه نگار است که عصبانیت از این تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی در جملاتش قابل وضوح است.

مهرداد خدیر، در یادداشتی نوشته: شورای فرهنگ عمومی از زیر مجموعه‌های شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ( که گاه به جای سیاستگذاری به موازات مجلس قانون‌گذاری می‌کند) شب چهارشنبه‌سوری را به عنوان روز تکریم همسایگان نام گذاشته یعنی چهارشنبه‌سوری را به رسمیت نمی‌شناسند. قبلا هم البته به رسمیت نمی‌شناختند و از آن به عنوان چهارشنبه‌سوزی یاد می‌کردند ولی با تغییر دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی وجوه ملی شورا کم‌رنگ‌تر هم شده و حالا علنا به جای چهارشنبه‌سوری می‌گویند روز تکریم همسایگان!