شفافیت بودجه؛ سنتی که دکتر نوبخت پایه گذاری کرد/دولت روحانی و دکتر نوبخت با شفافیت در بحث بودجه نویسی و بودجه ریزی ، استثنا را به قاعده ی حکمرانی تبدیل کردند

اکثریت مردم ایران شفافیت بودجه را به عنوان یکی از مهم ترین و اساسی ترین دستاوردهای دولت آقای روحانی در تاریخ بودجه نویسی و بودجه ریزی، عملیاتی و اجرایی شد ، قلمداد می کنند ،که دکتر محمدباقر نوبخت، اقتصاددان و رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه ،نقش کلیدی در پایه گذاری این سنت عقلانی و منطقی حکمرانی داشت.
این گروه از ایرانیان که پرشمار هم بودند و هستند، با اشاره به اینکه دولت های یازدهم و دوازدهم ضعف های غیرقابل کتمانی داشت، اما دستاوردهایی داشت که نمی توان از آن چشم پوشی کرد.
یکی از دستآوردهایی که بسیار از سوی ایرانیان به آن اشاره شد و مورد توجه قرار گرفت، شفافیت بودجه بود.

آنان تا آنجا پیش رفتند که گفتند، شفافیت بودجه برای اولین و آخرین بار در دولت آقای روحانی رخ نمایاند.
شفافیت بودجه به معنای فرآیندی است که طی آن، دخل و خرج عمومی کشور در منظر و دید ملت قرار می گیرد و مردم با سهولت، مشاهده خواهند کرد که چه میزان از منابع، تحت چه عنوانی، به کدام نهاد یا بخش واگذار می شود.
آنان همچنین مشاهده می کنند که این نهادها، براساس چه سازوکاری این منابع را هزینه می کنند و چه نهادهایی مالیات پرداخت کرده و چه کسانی از مالیات معاف هستند.

واقعیت این بود در دولت آقای حسن روحانی ،بودجه از پستوهای خاکستری سیاست خارج شد و در پیشگاه ملت ایران گسترده شد و این هنر مدیریتی دکتر محمد باقر نوبخت، فرزند صادق گیلان و رشت بود.
این مساله از این رو حیاتی است که دولت آقای روحانی بابت این امر فشارهای زیادی را متحمل شد، زیرا شفافیت بودجه، سازوکارهای اقتصاد_ سیاسی جمهوری اسلامی ایران را آشکار کرد، یک اقتصاد سیاسی پیچیده و تو در تو که برخی، اساسا نفع خود را در مکتوم ماندن این سند دخل و خرج کشور
می دیدند.
به همین دلیل است که شفافیت بودجه، صرفا یک امر سیاسی نبود، بلکه یک انقلاب بنیادین هم در حوزه ی اقتصاد سیاسی و هم در زمینه ی اصلاح حکمرانی است.
بسیاری از صاحب نظران و ناظران هنوز بر این عقیده اند که اگر این اتفاق در دولت آقای روحانی رخ نمی داد، اگر مدیری با شهامت سیاسی، پاکدستی اقتصادی و کارنامه درخشان اجرایی و مدیریتی همچون دکتر محمدباقر نوبخت در رأس سازمان برنامه و بودجه قرار نمی گرفت ،انجام فرآیند شفافیت بودجه میسور نمی شد. زیرا کسی می تواند در مسیر شفافیت گام بردارد یا آن را عملی کند که خود، بیمی از شفافیت و فشارهای سیاسی و اقتصادی نسبت به خود نداشته باشد.

برملاشدن جدول شماره ی ۱۷ که در آن منابع قابل توجهی از منابع عمومی به نهادهای خصوصی واگذار می شد، برجسته ترین اقدام در حوزه ی شفاف سازی بودجه بود. شفاف شدن منابع و هزینه های دولت، مشخص شدن منابع دولت، آشکارشدن معافیت های گوناگون در بودجه، تبیین معافیت ها، تعرفه ها و آیین نامه هایی که صرفا به نفع بخش های خاصی از جامعه بود، از دیگر اقدامات منطقی دکتر محمدباقر نوبخت، در شفافیت بودجه بود.
بعد از گذشت حدود سه سال، امروز ایرانیان نطق دکتر نوبخت در دفاع از بودجه ی سال ۱۴۰۰ را به خاطر دارند که او در مجلس، تصمیمات این نهاد برای واردات خودروهای لوکس را زیر سوال برد. همچنان که به دلیل سازوکارهای تعریف شده از سوی تیم اقتصادی دولت آقای روحانی، به ویژه دکتر نوبخت و همکاران او بود که ایرانیان دریافتند، قرار است میلیاردها تومان از منابع عمومی، به اسم فعالیت در شبکه های اجتماعی به صداوسیما تعلق گیرد.

نمونه های بسیار دیگری را هم می توان در زمینه ی شفافیت بودجه توسط دکتر نوبخت و تیم همراه عنوان کرد، اما مهم تر از شمردن تک تک این موارد، اشاره به این واقعیت است که نفس شفافیت بودجه و تبدیل کردن آن به یک رویه حکمرانی مناسب، دستاوردی به غایت مهم و حیاتی است که دکتر نوبخت، البته با حمایت آقای حسن روحانی،رئیس جمهوری وقت به آن دست یافت.
این امر را می توان به مثابه یک نقطه حساس یا نقطه عطف دانست، نقطه ای حساس و سرنوشت ساز که طی آن، فرایند تدوین و تصویب بودجه به مرحله ای رسید که تقریباً دیگر قابل بازگشت به گذشته نیست ،هر چند باز هم در دو سال اخیر بخشهایی از بودجه در اتاق های خاکستری تنظیم شد، ولی شیوه ی دکتر محمد باقر نوبخت به برند بودجه نویسی و بودجه ریزی تبدیل شده است.
به عبارت دیگر، هرچند برخی از مردم به واقع نگران هستند که دولت آقای رئیسی، از مساله شفافیت بودجه عقب نشینی کرده است و بار دیگر مردم را برای آگاهی از دخل و خرج کشور نامحرم تلقی می کنند، اما واقعیت این است که مسیر طراحی شده از سوی دکتر نوبخت، مسیر بسیار درستی بود و هر دولتی با هر مسلک و سلیقه ی سیاسی و اداری که روی کار بیاید، اگر

در همین شاهراه حکمرانی حرکت کند ،می تواند اعتماد عمومی را جلب نماید ‌.
به عبارت دیگر، دکتر نوبخت و دولت روحانی شفافیت بودجه، از امری استثنایی، به یک قاعده حکمرانی در کشور تبدیل کرد.
اگر به خاطر بیاوریم که «ماکس وبر» برجسته ترین جامعه شناس تاریخ این رشته، بودجه را عالی ترین نقطه نمایش میزان حرفه ای بودن دولت قلمداد کرد، می توانیم به اهمیت تاریخی کار دکتر نوبخت پی ببریم.
زیرا، ماکس وبر ،معتقد بود که جدای از شعارها، این سند بودجه است که به دقیق ترین شکل ممکن، نشان می دهد که دولت ها از چه میزان عقلانیت و دانش و توان حکمرانی برخوردارند.
علی ایحال به نظر می رسد، واقعیت ها نشان می دهد در دولت سیزدهم، این سنت نیکو و مهم یعنی شفافیت بودجه، مورد کم توجهی و بی مهری قرار گرفته است.

علی کریمی پاشاکی__ روزنامه نگار