چرا در کشورهای جهان سوم کتاب خوانده نمی‌شود؟

حاج‌ صادق قربانعلیزاده___بسمه تعالی

در جهانی که دانایی، قدرت به شمار می‌آید، هنوز بخش گسترده‌ای از کشورهای موسوم به “جهان سوم” با مسئله‌ای بنیادین مواجه‌اند: فقر فرهنگی و کم‌سوادی در معنای عمیق کلمه. نه از آن نوع که با ندانستن الفبا تعریف می‌شود، بلکه از آن نوع که به بی‌میلی نسبت به دانستن و فهمیدن بازمی‌گردد.

مطالعه، در این جوامع اغلب کالایی تجملی تلقی می‌شود؛ امری فرعی که نه در سبد خانواده‌ها جایی دارد، نه در سیاست‌گذاری‌ها. درحالی‌که در جهان پیشرفته، کتاب نه فقط ابزار یادگیری، بلکه بخشی از هویت انسان مدرن است، در جهان سوم، هنوز با پرسش «کتاب به چه درد می‌خورد؟» روبه‌رو هستیم.

دلایل بی‌مطالعگی در جهان سوم:

۱. بحران‌های معیشتی:
وقتی دغدغه‌ی نان و سرپناه، اولویت زندگی است، کتاب به راحتی از لیست نیازها حذف می‌شود. مردمی که از صبح تا شب درگیر بقا هستند، چه فرصتی برای تفکر و خواندن خواهند داشت؟

۲. نظام آموزشی ناکارآمد:
در بسیاری از کشورهای جهان سوم، مدارس و دانشگاه‌ها نه مهارت تحلیل و خواندن، بلکه صرفاً محفوظات را می‌آموزند. آموزش، حافظه‌محور است، نه خلاقیت‌محور. در چنین فضایی، مطالعه به اجبار بدل می‌شود، نه لذت.
۳. ضعف رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی:
در غیاب رسانه‌هایی آگاه‌ساز و نهادهایی ترویج‌گر کتاب، مردم به سوی مصرف سبک و سریعِ اطلاعات سوق داده می‌شوند: شبکه‌های اجتماعی، پیام‌های لحظه‌ای، کلیپ‌های کوتاه. جایی برای تأمل و تعمق نمی‌ماند.

۴. نبود الگوی فرهنگی:
کودکی که والدینش کتاب نمی‌خوانند، در جامعه‌ای که چهره‌های مشهورش نه اهل اندیشه که اهل دیده شدن‌اند، چطور به مطالعه علاقه‌مند شود؟ الگوهای فرهنگی، جهت‌گیری نسل‌ها را می‌سازند و وقتی این الگوها معیوب‌اند، مطالعه فراموش می‌شود.

۵. کتاب گران، کتابخانه کم، حمایت صفر:
در نبود یارانه‌ی فرهنگی، چاپ کتاب گران تمام می‌شود، کتابخانه‌ها فرسوده‌اند و خرید کتاب برای بسیاری غیرممکن. چطور باید انتظار داشت جامعه‌ای کتاب‌خوان باشد وقتی زیرساخت‌هایش فراهم نیست؟
سخن پایانی:
در جهان سوم، دانستن و فهمیدن هنوز به عنوان یک نیاز اساسی شناخته نشده است. شاید برای نجات این جوامع، پیش از توسعه‌ی اقتصادی یا سیاسی، باید توسعه‌ی فرهنگ خواندن را آغاز کرد. باید کاری کرد که مردم دوباره به “کلمه” اعتماد کنند.
کتاب، فقط مجموعه‌ای از صفحات نیست. کتاب، صدای تجربه‌ی بشر است در قرن‌ها تلاش برای معنا دادن به زندگی. اگر این صدا را نشنویم، محکوم به تکرار خطاهای تاریخ خواهیم بود.