روز گذشته، صحن علنی مجلس شاهد نطق‌ جنجالی قالیباف بود؛ رئیس مجلس با لحنی تند خطاب به دو شخصیت سابق عرصه سیاست ایران، حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسبق و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه او، مواضع آنها درباره روسیه را به مثابه «لطمه به مسیر همکاری راهبردی ایران با روسیه» تفسیر کرد. واکنشی که در شرایطی که ایران می‌کوشد، جایگاه خود را در جبهه شرق- به‌ویژه با روسیه و چین- بازتعریف کند، فراتر از یک انتقاد سیاسی معمول به نظر آمد و با ادامه سخنان تند برخی از نمایندگان علیه روحانی و ظریف سبب شد، صحن علنی برای لحظاتی متشنج شود تا جایی که برخی از نمایندگان تندرو شعار «مرگ بر روحانی» سر دادند!

قصه از کجا شروع شد؟

روحانی در جلسه‌ای به رأی مثبت روسیه و چین به قطعنامه‌های پیشین علیه ایران در دوره ۲۰۰۶–۲۰۱۰ اشاره کرده بود و پرسیده بود، چگونه طرفی که در گذشته علیه ایران رأی داده است امروز شریک راهبردی ماست؟

دفاع مجلس از روسیه

نطق قالیباف و تاختن او به روحانی و ظریف در صحن علنی مجلس باعث شد که فضای گفت‌وگو به سمت تند شدن برود و در ادامه، حملات نمایندگان به این دو مقام سابق که در جلسات مجلس، فضای مجازی و رسانه‌های تندرو به بهانه‌های مختلف سابقه داشت، وارد فاز انتقادی شدیدتری شود. آنچه در ادامه نطق قالیباف سبب شد نمایندگان تندرو پا را از حد انتقاد فراتر گذاشته و مثل همیشه شعار «مرگ و نیستی» سر بدهند نطق‌های برخی نمایندگان پایداریچی بود که مواضع آنها پیش از این نیز جنجال‌هایی را موجب شده بود. امیرحسین ثابتی، نماینده تهران، روحانی را «رکورددار منفورترین سیاستمداران ایران» خواند و گفت «جایگاه اصلی روحانی پشت میله‌های زندان است».

واکنش‌ها

در پی اتفاقات صحن علنی مجلس، حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی دولت روحانی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «آقای قالیباف! خوب نیست هر نوشته‌ای که به دست‌تان می‌دهند را با صدای بلند بخوانید. تا آنجا که می‌دانیم، آقای روحانی اخیرا درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسئولان نظام، شایسته نیست». در واکنش به این توئیت، مشاور قالیباف نیز ویدئویی از سخنان روحانی منتشر کرد و نوشت: «آقای آشنا خوب نیست هر چیزی که به ذهنتان می‌رسد، توئیت کنید. سخنان روحانی در ۲۰ مهر را ببینید. ظاهرا شما هم مثل مردم، چندان سخنان رئیس‌تان را دنبال نمی‌کنید».

از این منظر می‌توان وضعیت را تا حدی نگران‌کننده تلقی کرد چون اینکه «همه ­چیز باید در راستای رابطه با روسیه باشد» تبدیل به هنجار شده و صدای بررسی انتقادی سیاست خارجی را در حداقل قرار داده است. نکته دیگر این است که اگر روحانی و ظریف صرفا نقدی را نسبت به روسیه یا سیاست «نگاه به شرق» بیان کرده باشند، آیا دلیل می‌شود که از سوی رئیس مجلس متهم شوند به «لطمه‌ زدن به مسیر راهبردی»؟ در دموکراسی سالم، نقد سیاست خارجی بخشی از کارکرد حکومت است؛ اما وقتی این نقد از نطق رسمی به اتهام تبدیل شود و قسمتی از آن به جمع‌آوری امضا برای شکایت و تهدید به زندان برسد، خطر آن بسته شدن فضای آزاد گفت‌وگوست. چنین تهدیدهایی هم نه به نفع نظام است، نه به نفع کشور؛ بلکه در راستای تبدیل شدن سیاست خارجی به یک ایدئولوژی انحصاری است.

حمله مجلس به روحانی و ظریف اگرچه ممکن است از منظر جریان تندرو «ضروری» جلوه کرده باشد اما دارای سه آسیب جدی است. اول، سیاست خارجی از مسیری که باید بررسی شود به مسیر حمله جناحی تبدیل شده است. دوم، نقد و پرسش مشروع از سیاست‌های گذشته به اتهام «لطمه زدن به رابطه راهبردی با روسیه» تنزل یافته و سوم، صدای منتقدان سیاست غالب، نه با پاسخ که با تهدید و فشار روبه‌رو شده است. در حالی که امروز بیش از همیشه ضرورت دارد که به جای خط‌کشی‌های داخلی و تخریب اشخاص، نقد منصفانه و ارزیابی مستند و راهبردی از عملکردها انجام شود تا بتوان با نگاه به گذشته، آینده بهتری برای کشور رقم زد./سازندگی