ايران يكي از برجسته‌ترين مديران خود را كه كارنامه 60 ساله خدمت به كشور و مردم در عرصه فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي داشت در 19 دي ماه 1395 از دست داد. آيت‌الله‌ هاشمي‌رفسنجاني شخصيتي چند وجهي، دانشمندي قرآن‌پژوه، مجاهدي نستوه و مديري استراتژيست و دولتمردي سازنده و يكي از محور‌هاي وحدت در جامعه با تفكري اعتدالي بود. او با صبر و سعه ‌صدر كشور را در برهه‌هاي مختلف از بحران‌هايي بزرگ عبور داد و در استقرار و تثبيت نظام و نهاد‌هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور نقش تعيين‌كننده‌اي داشت.
جاذبه هاشمي و اميدآفريني – او از تبار مردمان پاك و صادقي بود كه در خنده‌هايش صفاي باطنش را مي‌توانستيد، ببينيد. از دور عظمت شخصيت و صلابت او چون كوه شما را مي‌گرفت، اما وقتي از نزديك با او هم‌صحبت مي‌شديد گويي گوارايي يك چشمه زلال و آرام و مهربان را يافته‌ايد. وقتي با او هم‌صحبت مي‌شديد گوشي بسيار شنوا داشت . اصلا يادتان مي‌رفت با كسي نشسته‌ايد كه مجتهدي فاضل و مفسري متبحر، انساني جهانديده، يك انقلابي زجر كشيده و مديري صاحب سبك و پركار است و در كنار اين همه، در كارنامه زندگي پر بارش كارواني از مسووليت‌هاي سنگين در مديريت كلان كشور داشته است. در اوج ولي به غايت خاكي و فروتن و بي‌ريا و دوست‌داشتني مي‌نمود!
اخلاق مديريتي هاشمي – به اعتبار مسووليت‌هاي اجرايي حدود 35 سال با آقاي هاشمي همكار و با ايشان از نزديك محشور بودم، واقعا او را يك اصلاح‌طلب اصولگرا و يك اصولگراي اصلاح‌طلب يافتم.مردي كه در چارچوب قانون و مقررات كشور تصميمات راهگشا مي‌گرفت و به خاطر هوشمندي بالايي كه داشت، سعي مي‌كرد براي حل مشكلات كشور قانون را دور نزند و زير پا نگذارد. مبناي مديريت او بر درستي و پاكدستي و صداقت استوار بود. در تمام مدت همكاري با ايشان هرگز حركتي براي خودنمايي و ريا از او نديديم. هرگز دستوري خلاف قانون به مديران خود نداد و حس برتري‌جويي نداشت. در تحمل نظرات مخالف بسيار قوي بود و بدون عصبانيت و با روي خوش و استدلال منطقي جلسات را اداره و با حوصله بحث‌ها را گوش مي‌كرد .آقاي هاشمي مردي پرجاذبه، خوش اخلاق، خوش برخورد، مهربان و اهل گذشت و با اخلاص بود. تفكر معتدلانه او در امر سياست داخلي و در تعامل با كشور‌هاي جهان، از او نماد يك تفكرِ مقبولِ اجتماعي ساخته بود كه هنوز هم طرفداران بي‌شماري دارد.  در مديريت، فراجناحي عمل مي‌كرد، چه در زماني كه رياست مجلس يا رياست‌جمهوري يا رياست مجلس خبرگان را بر عهده داشت و چه پس از آنكه رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام بود هيچ‌گاه پرچم حزب و گروه خاصي را برنداشت.  همين نشان مي‌دهد كه ايشان قداست جايگاه‌هايي كه در آن قرار داشت، مي‌دانست و نگذاشت اين جايگاه‌ها به تحزب و گروه‌گرايي و جناح‌بندي‌هاي خطي آلوده شوند.
هاشمي عاشق آباداني ايران و توسعه و سازندگي – دغدغه اول هاشمي همواره آباداني ايران و توسعه كشور و سرافرازي مردم اين آب و خاك بود. به ‌راستي كجاي ايران را سراغ داريد كه اثري از انگشت سليماني مديريت خلاق و سازنده او نيست؟ جبهه‌‌هاي جنگ، بازسازي مناطق جنگ‌زده، سد‌ها و نيروگاه‌ها، مزارع كشاورزي، شهرك‌هاي صنعتي، كارخانجات فولاد و سيمان و پتروشيمي و توسعه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، راه‌ها و راه‌آهن و هزاران طرح زيربنايي و توليدي در سراسر كشور – كه همه آنها را اين نگارنده در كتاب «ايران آباد» و كتاب «آمار سخن مي‌گويد» برشمرده و با آمار و عكس و تفصيل نشان داده‌ام – همه و همه شاهدان صادق همت جهادي و تلاش‌هاي خستگي‌ناپذير اين رادمرد بزرگ و قهرمان ملي ايران هستند. يادمان باشد سال 1368 كه آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني توسط مردم به عنوان رياست‌جمهوري انتخاب شد، شرايط اقتصادي ايران به دليل آثار ناشي از جنگ تحميلي كه بلافاصله پس از انقلاب آغاز شد به نحوي بود كه توليد ناخالص ملي در حد منهاي 6 درصد رسيده و اقتصاد وضع نابساماني داشت. پنج استان به‌طور مستقيم و شديد و 15 استان به‌طور غيرمستقيم از جنگ آسيب ديده بودند و چرخ‌هاي اقتصاد كشور در اكثر حوزه‌ها از كار افتاده بود. رييس دولت با توجه به پايان جنگ و آغاز ثبات به اين نتيجه رسيد كه دوران جديدي پس از دفاع مقدس در حال تجربه است كه به خوبي بايد از آن بهره برد. در واقع پارامترهاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي دوران سازندگي به طور كامل با شرايط جنگ هشت ساله متفاوت بود. نگاه دولت سازندگي به سمت باز شدن فضاي اقتصادي، دعوت از بخش خصوصي و استفاده از سرمايه‌هاي پايدار و تقويت ارتباطات بين‌المللي معطوف شد. او توانست يك نقطه عطف و تحول جديد در اقتصاد ايران بنيانگذاري كند به‌طوري كه نهايتا در سال 1376 رشد اقتصادي ايران در دوران 8 ساله دولت سازندگي به ميانگين نزديك 7 درصد مثبت رسيد. توسعه اقتصادي و به ويژه زيربنا‌ها در دولت آقاي هاشمي باعث شد كه دولت خاتمي هم بر همان مدار ولي با تحويل گرفتن اقتصادي رشد يافته، در توسعه و تثبيت اقتصادي موفق شود و در آن مدت 8 ساله نيز رشد توليد ناخالص ملي به‌طور ميانگين، حدود 8 درصد شد. دوران 16 ساله‌اي كه در تاريخ اقتصادي بعد از انقلاب هيچ‌گاه تكرار نشده است.
تاسيس دانشگاه آزاد اسلامي –  اگرچه اميركبير با تاسيس دارالفنون كار زيبايي را شروع كرد، اما متاسفانه فرصت اتمام و توسعه آن را نيافت، اما هاشمي اين توفيق را يافت تا با جذب سرمايه‌هاي مردم دانشگاهي – دارالفنوني – در وسعت ايران با 400 واحد بنا كند. به‌ طوري كه حدود 50 درصد فارغ‌التحصيلان آموزش عالي ايران از دانشگاه آزاد هستند.هاشمي با طرح بي‌نظير و ابتكار بي‌بديل خود توانست يك گنجينه عظيم علمي و فرهنگي و فني براي ايران فراهم سازد .
هاشمي و شخصيت علمي – متاسفانه كوشش‌هاي علمي و پژوهش‌هاي قرآني ايشان پشت پرده فعاليت‌هاي اجرايي و سياسي و مديريتي ايشان پنهان مانده است. تاليفات ارزشمند آيت‌الله هاشمي بالغ بر 100 كتاب و مقاله است.دانشمندي سطح بالا در زمينه قرآن‌پژوهي كه نشان ديگري از شخصيت علمي و چندوجهي ايشان دارد.
قدرداني و بدرقه باشكوه مردم – مردم در دي ماه 1395 در تشييع پيكر هاشمي سنگ تمام گذاشتند و در حقيقت به نوعي از او قدرداني كردند و نشان دادند هاشمي در تمام ميدان‌هاي مبارزه قبل و بعد از انقلاب فقط براي آنها و عظمت و عزت ايران تلاش كرده و او را نوعي لنگرِ مطمئنِ تعادل، براي كشور مي‌دانستند. مردم با خط بطلان كشيدن بر همه تبليغات سويي كه عليه او چه در داخل و چه در خارج از كشور رواج داشت و هنوز هم ادامه دارد، نشان دادند هاشمي هميشه خواهان حفظ كشور و آبرو و منافع مردم بوده است.  قطعا تاريخ هيچ‌گاه پژواك نداي حق‌طلبي و يك عمر مبارزه مخلصانه او را كه در مسير حق و عدالت بود، از ياد نخواهد برد.
هاشمي به قول مولانا:
گنج زري بود در اين خاكدان
كو دو جهان را بجوي مي‌شمرد
قالب خاكي سوي خاكي فكند
جان خرد سوي سماوات برد
شيخ ما رفت ولي يادش در دل و ذهن مردم خالي نيست. او رفت ولي فراموش نشد . اينك مردم در ادامه راهش با مصائب روزگار ايران دست و پنجه نرم مي‌كنند. واقعا اين روز‌ها چقدر جايش خالي است. خدايش رحمت و روحش را شاد كند.
استاد دانشگاه صنعتي اميركبير
و رييس اسبق دانشگاه آزاد