ویژگیهای عمده جمعیت ایران در دوره ی مشروطیت

انقلاب مشروطه مهمترین تحول اجتماعی در ایران در آغاز قرن بیستم است و از مهمترین انقلاب های اجتماعی خاورمیانه محسوب می شود. و به گونه ای محور تحولات اجتماعی ایران، در اواخر عصر قاجاریه و بعضاً پهلوی و همچنین تاثیرگذار در جنبشهای ضد استعماری جهان به ویژه آسیا به خصوص هندوستان و افغانستان ذکر شده است. این انقلاب همانند انقلاب های بزرگ قرن بیستم از جمله انقلاب های تاثیرگذار و مهم بوده است . با توجه به اهمیت این انقلاب و میزان تاثیرگذاری آن در تحولات بعدی جامعه ایران در ابعاد سیاسی اجتماعی، اقتصادی، فکری و فرهنگی ، بررسی و شناخت نقش عوامل موثر در شکل گیری آن ضروری می باشد و در این میان پر واضح است که نیروهای اجتماعی نقشی تعیین کننده در روند انقلاب مشروطه داشته اند. حال این پرسش مطرح است که کدام نیروهای اجتماعی در روند شکل گیری و تداوم انقلاب مشروطه موثر بوده و هر یک چه میزان تاثیرگذار بوده است؟

جمعیت ایران در عصر مشروطیت بین ۹ تا ۵/۱۰ میلیون نفر برآورد شده است که در اوایل قرن بیستم بیش از نصف جمعیت ایران را دهقانان،  یک چهارم آن را ایلات و یک پنجم را شهر نشینان تشکیل می دادند که بخش اعظمی از شهرنشینان نیز به کار کشاورزی  اشتغال داشتند، به این ترتیب می توان گفت ایران یک کشور فلاحتی بود. ویژگیهای عمده جمعیت ایران در دوره مشروطیت عبارتند از: غالب جمعیت کشور فاقد سواد و تحصیلات بوده، اما از هوش و درایت بالایی برخوردار بوده است. جمعیت شهری کم وعمده جمعیت  کشور در روستاها زندگی می کنند.  مردم مذهبی و شیعه ودارای گرایش های دینی در تحرکات اجتماعی موثر بوده است. در آغاز جنبش ، مطالبات مردم مشخص و تعریف شده نبوده است. روحانیت گروه اصلی و مرجع در بسیج گروه های اجتماعی بوده است.

ایلات و عشایر: بیش از دو میلیون نفر از جمعیت ایران ایلات و عشایر بودند که بر اساس مناسبات جامعه عشیره ای از روسای ایلات و عشایر اطاعت پذیری محض داشتند. این وضعیت موجب توانمندی خاص روسای ایلات گردیده و آنان را به یکی از بازیگران مهم تحولات سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه تبدیل نمود. کارگزاران دولتی، اعضای وزارت خارجه و عناصر تحصیلکرده ای که از نخبگان حکومتی و موثر در اداره کشور بودند، گروهی که از دولت حقوق دریافت می کردند اما متاثر از تحولات غرب بودند و خواهان تغییر در کشور و عمدتاً موضع مخالف حکومت داشتند. روشنفکران و عناصر تحصیلکرده و متاثر از پیشرفت های دنیای غرب که به دو گروه وابسته و غیر وابسته تقسیم می شدند.

سرمایه داران و تجار غیر وابسته و وابسته:

این طبقه اجتماعی از دوران محمدشاه در ایران شکل گرفته بود، از قدرت اقتصادی رو به تزایدی برخوردار بودند. افراد متحصن در سفارت انگلیس توسط این گروه پشتیبانی مالی می شدند و انجمن های مخفی را مورد حمایت مالی قرار می دادند.

از گروه های دیگر زنان بودند که در طیف کاملاً گسترده و چشمگیری فعالیت می کردند . از دیگر گروه های اجتماعی موثر در انقلاب مشروطیت، علماء بودند که در داخل وخارج از ایران به نحو چشمگیری  در گیر با جریانات و تحولات این دوره بوده اند که تاثیرگذاری علماء بزرگ در انقلاب مشروطه و سایر تحولات ایران زمین فوق العاده می باشد.

 علی کریمی پاشاکی