گیلان در شیب تند فروش اراضی و تغییرکاربری!

مفت فروشی زمین در گیلان رونق خاصی دارد، دلایل آن هم مشخص است. مشکلات بدخیم اقتصادی و معیشتی مردمان ساکن در یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید محصولات کشاورزی ایران که قابل کتمان نیست.

پیش ازاین«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان اخیرا در صحبت‌های قابل تأملی گفته بود: «با اجرای طرح گشت مراقبت اراضی کشاورزی و ملی در نوروز امسال، ۱۴۹ مورد تغییر کاربری غیرمجاز در گیلان شناسایی شده و در این میان بالاترین تخلفات تغییر کاربری استان در شهرستان ماسال اتفاق افتاده است.»

با نگاهی اجمالی به روستاهای گیلان، از جلگه گرفته تا کوهستان و مناطق ساحلی می‌توان به وضوح تغییر اجباری چهره گیلان را به چشم دید. در تاریخ دوم تیرماه ۱۴۰۲ سازمان نقشه‌برداری کشوری اعلام کرد: همه استان‌های کشور بجز گیلان درگیر فرونشست هستند، این خبر در کنار فقر فزاینده اقتصادی کشاورزان و شالیکاران شمال، به ‌اندازه کافی هجوم مهاجران به گیلان برای خرید زمین ارزان و متعاقبا افزایش تغییر کاربری اراضی را توجیه می‌کند.

ترسیم جغرافیای فقر و ثروت در نقشه ایران

گیلان پیرترین استان کشور است، شهر املش در شرق گیلان حتی رکوردی تازه از خود بر جای گذاشته و به عنوان پیرترین شهر ایران و خاورمیانه معرفی شده است. افزایش جمعیت سالمند در کنار کاهش زاد و ولد، کوچ اجباری نیروی کار جوان، افزایش تعداد خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و خیریه، بی ارزش شدن تولید و فروش محصولات کشاورزی به ویژه چای و برنج و فقر پنهان و آشکار در کنار پدیده‌ای به نام فرونشست زمین در سایر نقاط ایران شرایطی ویژه و اضطراری را در گیلان فراهم آورده تا بواسطه آن زمینه برای گسترش جمعیت مهاجر از شهرهای مختلف ایران و تغییر کاربری اراضی حاصلخیز گیلان مهیا شود.

اعتراف مسؤولان دولتی نشان می‌دهد گیلان در شیب تند فروش اراضی و تغییرکاربری قرار گرفته است. با این شرایط آیا قرار است گیلان، نقش تاریخی خود در تامین غذای میلیون‌ها ایرانی را کنار بگذارد و به فروشنده اراضی حاصلخیز خود تبدیل شود؟

اما پرتقاضاترین اراضی روستایی گیلان برای خرید توسط غیر بومی‌ها در کدام مناطق استان گیلان واقع است؟ کوهستانی، جلگه‌ای یا سواحل؟

«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در گفت‌وگو با مرور در پاسخ به این سوال می‌گوید: شهرستان‌های ماسال، لاهیجان، رشت و انزلی از پرتقاضاترین اراضی روستایی گیلان برای خرید توسط غیر بومی‌ها هستند. در سال‌های گذشته مهاجران بیشتر خواستار خرید زمین در مناطق کوهپایه‌ای گیلان بودند اما به دلیل افزایش قیمت اراضی این محدوده، غیربومی‌ها به خرید اراضی جلگه‌ای استان گیلان روی آورده‌اند.

محمدی اضافه می‌کند: تغییر کابری اراضی هم توسط افراد بومی هم توسط غیربومی‌ها انجام شده، در واقع بومی‌ها به دلیل ارزش افزوده زمین پس از تغییر کاربری اقدام به این کار می‌کنند و غیربومی‌هایی که بیشتر از استان‌های همدان، اصفهان، شیراز، تهران، اهواز، یزد و بوشهر وارد گیلان می‌شود به دلیل جاذبه‌های گردشگری کاربری اراضی را تغییر می‌دهند.

نابودی کشاورزی گیلان به قیمت منفعت شخصی!

گفته شده تغییرکاربری اراضی از سال ۶۹ در گیلان آغاز شده است، مسؤولان استانی و محلی برای پرداختن به موضوع تغییر کاربری اراضی از دو عنوان تغییر کاربری قانونی و تغییرکاربری غیرقانونی استفاده می‌کنند، با این حال بومی‌های گیلان و روستائیان معتقدند؛ هر فردی که در کنار ارتباطات گسترده در ادارات، وضعیت مالی خوبی داشته باشد می‌تواند به راحتی مجوز تغییر کاربری یک زمین شالیزاری یا باغی را دریافت کند، کاری که یک کشاورز گیلانی با این توان مالی حداقلی قادر به انجام آن نیست.

«حمید غلامی» کارشناس حوزه کشاورزی به مرور می‌گوید: غیربومی‌ها به قصد سوداگری و نه تولید دست به این اقدام می‌زنند. تغییرکاربری توسط هر شخص بومی یا غیربومی حقیقی یا حقوقی اگر غیرمجاز و غیرقانونی باشد خلاف قانون است و باید جلوی آن گرفته شود.

به عقیده وی هدف اکثر غیربومی‌ها و مهاجران، خرید زمین ارزان برای ویلاسازی و تفرجگاه شخصی است. غیربومی‌ها دست به اقدامات متعددی می‌زنند تا با تغییرکاربری اراضی ارزان کشاورزی به مقاصد شخصی خود برسند یعنی نابودی کشاورزی استان‌های شمالی به قیمت منفعت شخصی.

تخریب سازه‌های غیرمجاز اقدامی راهگشا یا حرکتی نمایشی؟

در سال‌های اخیر به ویژه در یکی دو سال گذشته تخریب ساختمان‌ها و ویلاهایی که در اراضی با کاربری کشاورزی ساخته شده اوج واکنشی بوده که مسؤولان استانی و محلی در گیلان از خود بروز داده‌اند، به طور مثال در ۲۸ دی ۱۴۰۲ یک مجتمع ویلایی به ارزش ۱۴۰ میلیارد تومان در لاهیجان تخریب شد، البته اقدامات این چنینی منتقدان بسیار سرسختی در ایران و استان گیلان دارد. منتقدان اعتقاد دارند تخریب چنین سازه‌هایی آن هم در شرایطی که مصالح ساختمانی، گرانی و تورم بسیار شدیدی را تجربه می‌کند چاره کار نیست و بیشتر جنبه نمایشی دارد.

جهاد کشاورزی گیلان هم به این موضوع اعتراف می‌کند

آنچه که واضح است این است که با هجوم جمعیت مهاجر از سراسر ایران به استان گیلان، تقاضا برای تغییر کاربری اراضی افزایش چشمگیری پیدا کرده تا جایی که جهاد کشاورزی گیلان هم به این موضوع اعتراف می‌کند.

رییس جهاد کشاورزی گیلان مهم‌ترین دلایل روستاییان برای فروش زمین به غیر بومی‌ها را این‌چنین توضیح می‌دهد: علاوه بر مشکلات اقتصادی و به صرفه نبودن محصولات کشاورزی، از آنجائیکه به طور مثال در روستاهای ماسال قیمت زمین افزایش پیدا کرده روستاییان نسبت به فروش زمین و خرید اراضی به مساحت بالاتر در شهرهای همجوار اقدام می‌کنند. ناگفته نماند که ۷۰ درصد بومی‌های استان گیلان به دلیل ازدواج فرزندان خود مجور به تغییر کاربری زمین‌هایشان شده‌اند.

تحقیقات نشان می‌دهد، صدور غیرقانونی مجوز، قیمت کم زمین، آب و هوای مناسب و حمایت نشدن از بخش کشاورزی، از جمله دلایل تشدید روند تغییر کاربری اراضی در گیلان است. این تغییر کاربری‌ها گیلان را در منگنه چالش‌هایی نظیر کاهش سطح زیر کشت، افت تولید محصول، مهاجرت کشاورزان و تولیدکنندگان روستایی به شهرها و ایجاد آلودگی زیست محیطی قرار داده است.

«حمید غلامی» کارشناس حوزه کشاورزی ضمن تأیید این موضوع به مرور می‌گوید: همیشه در فروش زمین کشاورزی، دلایل اقتصادی حرف اول را زده و تعیین کننده بوده است. اما دلایل دیگری چون مهاجرت از روستاها به شهرها، فروش زمین برای تسهیل مهاجرت فرزندان به خارج از کشور و یا تغییرکاربری اراضی برای راه‌اندازی مشاغل پردرآمدی نظیر رستوران‌ها و اماکن تفرجی غیرمجاز یا غیرضابطه‌مند که قانون چهاردیواری اختیاری در آن‌ها حاکم است از دیگر دلایل روستاییان برای فروش اراضی و یا تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی توسط غیربومی‌ها محسوب می‌شود.